T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
ADANA / SEYHAN - TOKİ Şehit Ozan Onur İlgen Anadolu Lisesi
SORU: Meslek seçimi neden önemlidir?
Meslek, bir kimsenin geçimini sağlamak için yaptığı sürekli iş olarak tanımlanır. Herkesin geçimini sağlamak için yapabileceği düzenli ve sürekli bir işinin olması zorunlu bir gelişim görevidir. Meslek seçimi ise insanın yaşamındaki en önemli kararlardan biridir. Çünkü ben şu mesleği seçiyorum derken, ya da hayır ben şu mesleği değil, bu mesleği seçiyorum derken aslında o meslekle birlikte o mesleğin getirdiği yaşam şeklini de seçmiş oluyorsunuz.
Meslek seçiminizle birlikte hayatınızın yönü değişmektedir. Örneğin; gelir düzeyi, yaşanılacak olan çevre, toplumsal ilişkiler, eş seçimi, çalışma koşulları, saygınlık, statü vb… Bu karardan geri dönmek bazen çok yorucu ve zaman alıcı olabilir, hatta bazen imkânsız olabilir.
SORU: Yapacağım alan seçimi ileride gerçekleştireceğim meslek seçimini nasıl etkiler?
Lise çağı bir anlamda mesleki tercihlerin kesinleşmesi ve eyleme dönüştürülmesi için bir hazırlık ve araştırma dönemi olarak nitelendirilmiştir. Lise çağında birey hem kendi yeteneklerini, ilgilerini, kişilik özelliklerini ve beden özelliklerini tanıyacak, hem de tanıdığı ve farkına vardığı özelliklerine uygun bir alanı ve mesleği belirleyecektir.
Sizin için önemli olan yönelmeyi düşündüğünüz mesleğe en uygun alanı belirlemektir. ÖSS sisteminde her aday mezun olduğu alanla ilgili yüksek öğretim programlarını tercih ettiğinde avantajlı durumdadır.
11. sınıftaki alanlardan birine yönelirken;
” Lise sonrası hedeflerime uygun mu?
” Benim meslek alanıma uygun mu?
” Seçeceğim alanda başarılı olabilecek miyim?
Yukarıdaki belirtilen soruların yanıtlarından eminseniz uygun alanı bulmuşsunuz demektir. Seçtiğiniz alanla ilgili kararların ne kadar önemli olduğunu ÖSS sınavına girerken daha çok hissedeceksiniz. Eğer bir mesleğe karar vermişseniz uygun alanı bulmak hiç de zor değildir. Ancak bir meslek seçimi yapmamışsanız ya da kararsızsanız seçeceğiniz alan, yaşamınızla, yetenek ve ilgilerinizle, başarı durumunuzla çelişmemelidir. Bir meslek alanı belirleyebilmişseniz de alan seçiminde yanılmazsınız. Ancak kendiniz hakkında gerçekçi bilgileriniz ve gelecekle ilgili ciddi planlarınız yoksa seçeceğiniz alan ileride pişman olmanıza neden olabilir. Meslek seçiminde bugün verilecek doğru karar, ileride mutlu bir yaşam sürdürmeyi sağlarken; yanlış karar, ileride hep arayış içerisinde olan, enerjisini hep bu yöne çevirmiş, ya da bu mücadeleyi veremeyecek kadar yorulmuş, bezmiş insanlar yaratacaktır.
Günümüzde, mesleğini sevmediği için doyumsuzluk yaşayan ve iç dengesini yitiren birçok insan var. Çünkü zorlanarak yapılan meslek, depresyon, iş veriminde düşüş, dikkatsizlik, isteksizlik, başarısızlık, başarısızlığın getirdiği mutsuzluk, iştahsızlık, uykusuzluk, çevreyle iletişim bozukluğu gibi ciddi boyutlu rahatsızlıklar yaratıyor.
Tüm bunların sonucunda da insan kendini değersizleştirebiliyor. Kendini değersizleştirme, kendini işe yaramaz ve beceriksiz hissetme duygusu ise insanı oldukça fazla yıpratıyor. Bu yüzden kişinin eşiyle, çocuğuyla, dostlarıyla ve tabii ki iş yerindeki arkadaşlarıyla ilişkileri bozulabiliyor. Öğrencilik hayatında Matematik, Fen Bilgisi gibi sayısal yetenek gerektiren derslerden geçer tek not alamayan bir öğrencinin, toplum yüceltiyor, annem babam seviyor diye “Tıp doktoru ya da mühendis” olmak istemesi kişinin kendi kendisiyle yabancılaşmasına bir örnektir.
Bir alana yönelmede ölçüt öğrencinin kendisi olmalıdır. Anne ve baba için önemli olan, toplumca “kariyeri yüksek” olduğu belirtilen bir meslekten çok; kendinizi gerçekleştirebileceğiniz, mutlu ve başarılı olabileceğiniz bir mesleğinizin olması önemlidir.
Mesleğin seçilmesi sorumluluğu size aittir. Bu sorumluluğu başkaları üzerine almamalıdır. Başkalarından yardım alınabilir; rehber öğretmenin, öğretmenlerin, anne ve babanızın görüşleri de önemlidir. Ancak seçimin olumlu ve olumsuz sonuçlarından en fazla kendinizin etkileneceğini unutmamak gerekir!
SORU: Mesleğimi seçerken hangi aşamaları takip etmem gerekir?
Birey, meslek seçiminden önce şu konuları iyi bilmek zorundadır.
1. Kendinizle ilgili bilgi sahibi olmalısınız:
” Hangi konulara ilgi duyuyorsunuz?
” Hangi konularda yetenekli olduğunuzu düşünüyorsunuz?
” Kişilik özelliklerinizi biliyor musunuz? (Örneğin, liderlik özelliğine sahip olduğunu düşünen birey, ilerleme olanağı olmayan bir meslek seçtiğinde mutsuz olabilecektir.)
” Yaşamdan beklentileriniz neler?
” Yaşamda en çok nelere öncelik ve önem veriyorsunuz? Para kazanma, ün sahibi olma gibi.
” Fiziksel özellikleriniz seçmeyi düşündüğünüz mesleğe uygun mu? (Örneğin, pilotluk eğitimi almak isteyen bireylerin görme kusuru olmaması gereklidir.)
2. Seçmeyi düşündüğünüz meslek konusunda bilgi sahibi olmalısınız:
” Mesleğin gerektirdiği özellikler nelerdir, meslek hangi yetenekleri, ilgileri, kişilik özelliklerini, fiziksel özellikleri gerektirmektedir?
” Meslekte yapılan işler nelerdir?
” Mesleğin çalışma ortamı nasıldır?
” Mesleğin kazanç durumu nedir?
” Önümüzdeki on yıl içinde mesleğin ülkemizdeki durumu nasıl olacaktır?
” Meslekte yükselme olanakları nasıldır?
” Meslekte kadın/erkek çalışan oranı nasıldır?
” Meslek, staj, zorunlu hizmet gibi çalışmaları gerektirmekte midir?
3. Sizi, seçtiğiniz mesleğe hazırlayan yüksek öğretim kurumları hakkında bilgi sahibi olmalısınız:
” Hangi yüksek öğretim kurumları, seçilen mesleğe eleman yetiştirmektedir?
” Seçilen yüksek öğretim kurumu yılda kaç öğrenci almaktadır?
” Daha önceki yılların taban puanları nelerdir?
” Seçilen yüksek öğretim kurumu hangi puan türünde öğrenci almaktadır?
” Öğrenim süresi kaç yıldır?
” Özel bir ödeme gerektiriyor mu, bu ödemeleri karşılayabilecek misiniz? (örneğin; diş hekimliği bölümünde okuyan öğrenciler derslerde kullanacakları malzemelerin çoğunluğunu kendileri karşılıyorlar)
Yüksek öğretim kurumunun bulunduğu yer ve sunduğu olanaklar öğrenci için yeterli mi?
SORU: Meslek seçerken nelere dikkat etmeliyim?
Öncelikle kişinin kendisini tanıması ve şu sorulara doğru yanıt vermesi gerekmektedir. Yeteneklerim seçtiğim mesleğe uygun mu? İlgi alanlarım bu mesleğin gerektirdiği ilgi alanlarıyla çakışıyor mu? Seçtiğim mesleğin çalışma koşulları nasıl? Büyük bir şehirde mi, küçük bir şehirde mi yaşamak istiyorum? Güvenli bir iş mi istiyorum yoksa ilerlemek için risk almaya hazır mıyım? Seçtiğim mesleğin ücret durumu nedir? İlerleme olanakları mevcut mudur? Seçtiğim mesleğin eğitimini aldıktan sonra bu alanda iş bulabilecek miyim? Ve en önemlisi, kendimi 20-30 sene sonra nerede görmek istiyorum?
Bir meslekte mutlu olabilmenin en önemli faktörü, ilgi ve yeteneklerin, mesleğin gerektirdiği ilgi ve yeteneklerle çakışıyor olmasıdır. Bu yüzden seçilecek olan mesleğin gerektirdiği ilgi ve yeteneklerin neler olduğu araştırılmalı, kişinin söz konusu yeteneklerin ve ilgilerin ne kadarına sahip olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Konuyu bir örnekle açıklayalım: Doktor olabilmek için akademik yeteneğe (sözel, sayısal) ihtiyaç vardır. Ancak diş doktoru olabilmek için hem akademik yeteneğe hem de el becerisine ihtiyaç vardır. Eğer akademik yeteneği çok iyi, ancak el becerisi çok kötü olan birinin diş doktoru olması kuşkusuz o mesleğin gereklerini gerektiği gibi yapamamasına neden olacaktır. Keza sayıları seven, sayısal düşünmekten zevk alan bir kişinin, edebiyat bölümünde okuması da yanlış bir seçim olacaktır.
Seçilen mesleğin çalışma koşulları da son derece önemlidir. Yukarıda verilen örneği sürdürürsek, bu öğrencinin akademik yeteneği ve el becerisinin çok iyi olduğunu düşünelim, diş doktoru olmak için gereken yeteneklere sahip, ancak kan görmeye dayanamıyor, bayılıyor. Bu kişinin bu mesleği başarıyla sürdürmesi sizce nasıl görünüyor? Çocuklara tahammülü olmayan, yalnız kalmayı tercih eden, sinirli bir sınıf öğretmeni nasıl görünüyor?
SORU: Meslek seçiminde kişiliğin rolü nedir?
Her mesleğin kendine has, gerektirdiği bazı kişilik özellikleri vardır. Bu nedenle kişilik özelliklerinizin farkında olmanız, diğer insanlarla olan ilişkilerinizdeki yaklaşımlarınız gelecekteki mutluluğunuz için oldukça önemlidir. Yalnızlıktan hoşlanan içe dönük bir yapınız mı var, yoksa insanlarla bir arada olmaktan mı hoşlanırsınız? Ön planda olmayı seven, atılgan birimisiniz ya da çekingen, kırılgan bir yapınız mı var? Titiz misiniz? Ayrıntılar sizin için önemli midir? Olaylar karşısında çabuk mu reaksiyon gösterirsiniz? İdare eden mi, idare edilen mi olmayı tercih edersiniz? Hayal gücünüz kuvvetli midir? Seyahat etmekten hoşlanır mısınız? Düzenli bir hayat mı, düzensiz, aynı zamanda riskli bir hayat mı yaşamak istersiniz?
SORU: Ben neler yapabilirim? (yeteneklerim)
Yetenek, bir eğitim programından bireyin ne derece başarılı olacağının ipuçlarını veren bilgi ve beceriler bütünü, verilen eğitimden yararlanabilme gücüdür. Yetenek, meslekte başarılı olabilmenin en temel koşuludur.
Akademik yeteneğin belirlenmesi, öğrencinin sayısal ya da sözel yeteneklerinin hangisinde daha etkin olduğu, okuldaki Fen, Sosyal, Matematik ve Türkçe derslerindeki başarılarına göre değerlendirilebilir.
SORU: Ben neler yapmaktan hoşlanıyorum? (ilgilerim)
İlgi alanlarınızı hoşlandığınız, tekrar yapmak istediğiniz, yaparken mutlu olduğunuz, az bir çaba göstererek başardığınız, yaparken zevk aldığınız ve maddi manevi doyuma ulaştığınız işler oluşturur. Bir anlamda ilgiler yeteneğin ifadesidir. Bazen yeteneğinizin olmadığı alanlara ilgi duyabilirsiniz. Ör; müzik yeteneği olmayan, ama müziğe ilgili olduğunu söyleyen bir genç konserlere gidebilir, müzik dinleyebilir.
İlgi alanlarınızı belirlemek için, uğraşmaktan hoşlandığınız alanların, zevkle çalıştığınız çalıştıkça başarılı olduğunuz derslerin neler olduğunu tespit etmelisiniz.
SORU: Meslekler hakkında nereden bilgi edinebilirim?
